श्रीमन्नाथ मुनि

श्री:  श्री मते रामानुजाय नमः  श्री मद् वर वर मुनये नमः  श्री वानाचल महा मुनये नमः

श्री नम्माल्वार् आळ्वार पछी ओराण्वाळि आचार्य परम्परामा श्रीनाथमुनि आउनुहुन्छ ।

तिरुनक्षत्र : आषाढ मास, अनुराधा नक्षत्र

अवतार स्थल : काट्टूमन्नार् कोविल् ( वीर नारायण पुरम )

आचार्य : नम्माल्वार्

शिष्यगण : उय्यकोण्डार् , कुरुगै कावलप्पन् , पिळ्ळै करुणाकर दासर् ,नम्बि करुणाकर दासर्, ऎरु तिरुवुडैयार् , तिरुकण्णमंगै आण्डान् , वानामामलै दैव नायक आण्डान् , उरुप्पत्तूर अचानपिळ्ळै , शोगतूराल्वान् , कीळैयगताळ्वान्, मेलैयागताळ्वान्

ग्रन्थ : न्यायतत्वं , योग रहस्यम , पुरुष निर्णयम

श्रीमन् नाथमुनि वीरनारायणपुरंमा ईश्वरभट्टाळ्वार्कोमा घर जन्म लिनुभयो । श्रीमन् नाथमुनिको श्रीरन्गनाथमुनि र नाथब्रह्म नामहरूले पनि जान्न सकिन्छ, दुबै नामोमा नाथ हुनुको कारण शायद छोटो नामले नाथमुनि नामले ज्यादा गौरवान्वित हुनुभयो |

श्रीमन् नाथमुनि अष्टांग योग र संगीतको विद्वान हुनुहुन्थ्यो । उहाँले श्रीरंगममा भगवान अरंगनाथार (रंगनाथजी)को अरयर सेवा ( अरयर सेवा भान्नले , दिव्य प्रबंधको संगीतमय तालमा नृत्यको साथ प्रस्तुत गर्नु ) शुरुआत गर्नु भायको थीयो , जो आज पनि तिरुवरन्गम, आल्वार् तिरुनगरि , र श्री विल्लिपुत्तूर्मा उत्सव र अन्य मन्दिरमा आजपनि आयोजित होती हुँछ ।

नाथमुनि उत्तर भारतको दिव्य देशहरुको यात्राko लागि आफ्नो पिता, पुत्र र अन्य कुटुम्ब सदस्यहरु को साथ मथुरा, वृन्दावन्, गोवर्धन धाम, द्वारका, बद्रीनाथ, नैमिषारण्य इत्यादी को लागि वीरनारायणपुराम प्रस्थान हुनुभयो । यमुना नदी तटमा रहेको गोवर्धनपुर् गाँउले नाथमुनिको धेरै नै प्रभावित गर्‍यो , त्यहाँ एक गुफामा बसेर भगवानको यमुनैत्तुरैवर्को रुपमा सेवा गर्दै हुनुहुन्थ्यो । एक दिन सपनमा भगवान उहाँलाई काट्टूमन्नार् मन्दिर (वर्तमान मानरगुड़ी भगवान राजगोपाल स्वामीको अभिमान देश)मा फर्कने आदेश दिनुहुन्छ। यो सन्देश प्राप्त गरेर उहाँ काट्टूमन्नार् मन्दिर तिर प्रस्थान गर्नुभयो । फिर्ती सावरिमा वारणसि, पूरी, सिंहाचल, घटिकाचल्, कांचीपुरम (आस पास के दिव्य स्थल), तिरुवाहिन्द्रापुरम, तिरुकोवलूर्, तिरुवरन्गम् र तिरुकुडन्दै दिव्यदेशमा मंगलाशासन गर्दै काट्टूमन्नार् मन्दिर पुग्नु भयो ।

काट्टूमन्नार् मन्दिरमा , एक दिन मेल्नाडुबाट , श्रीवैष्णवहरुको समूह काट्टूमन्नार् मन्दिर पुग्नु हुन्छ , भगवानको दर्शनको समयमा नम्माळ्वार आळ्वार द्वारा रचित तिरुवोईमोजहिको १० या ११ पाशुर जो “अरुवामुदन”/ “अर्वामुतन” यो एक द्रविड़ शब्द हो , जसको अर्थ हो “रूचिको साथ” / “तन्मयताको साथ” भगवानको अगाडि सुनाउनु हुन्थ्यो । नाथमुनि सोही वैष्णवहरुको मुखबाट पाशुरहरु सुने पछी, वैष्णवहरुलाई फेरी सुनाउनु भन्नुहुन्थ्यो । तर वैष्णवहरुले आफुलाई त्यती मात्र आउने भन्नु भयो । त्यस पछी नाथमुनि ति पाशुरहरु कहाँबाट प्राप्त गर्न सकिन्छ भनेर लाग्नुभयो , श्रीवैष्णव विचार व्यक्त गर्नु हुन्छ कि उनिहरुलाई केवल ११ पाशुरहरुको जानकारी छ र आल्वार् तिरुनगरिमा बाँकी पाशुरको जानकारी प्राप्त हुन सक्छ भनेर संकेत गर्नु भयो ।

उनिहरुको विचारमा सहमत भयी नाथमुनि आल्वार् तिरुनगरी पुग्नु हुन्छ । त्यहाँ उहांको भेट मधुरकवि आल्वार्रको शिष्य परांकुश दासर्सँग हुन्छ। परांकुश दासर् उन्हालाई मधुरकवि आल्वार् द्वारा नम्माळ्वार आळ्वारको रचना “कण्णिनुण् सिरुताम्बू ” को ११ पाशुरको तिरुपुलियामाराम ( इमलीको त्यो रुख जसको टोड्कोमा नम्माळ्वार आळ्वार ध्यान मग्न हुनुहुन्थ्यो) को अगाडि १२००० पटक बिना कुनै अवरोध जप गर्नाले सबै प्राप्त हुने बताउनु भयो । परांकुश दासर्ले भने अनुसार नाथमुनि स्वामीजी (जो अष्टांग योगको अधिकारी हुनुहुन्थ्यो) जप आरम्भ गर्नुभयो । नाथमुनिको यस जपले प्रसन्न भयर नम्माळ्वार आळ्वार उहांको सामने प्रकट हुनुभयो | उहाँलाई अष्टांग योगको परिपूर्ण ज्ञान र आळ्वारहरु द्वारा रचित ४००० दिव्य प्रबंध पाशुर (अरूलिचेयल्) अर्थ सहित प्रदान गर्नुभयो | जसरी भगवानले नम्माळ्वार आळ्वार माथि विशेष अनुग्रह गर्नुभयको थीयो, यसरी नै नम्माळ्वार आळ्वारले नाथमुनि स्वामीजी माथि विशेष अनुग्रह गरी द्रविड़ वेद प्रदान गर्नुभयो | नम्माळ्वार आळ्वारको यस विशेष कृपाको मणवालमामुनि आफ्नो उपदेश रत्नमालामा “अरुल पेट्रा नाथमुनि ” (अनुग्रह पात्र नाथमुनि) भनेर बर्णन गर्नुहुन्छ |

नाथमुनि काटटुमन्नार् कोविल पुगी , मन्नार्लाई ४००० पाशुरहरु सुनाउनु भयो | प्रसन्न भयर मन्नार् ४००० पाशुरहरुको बिभाजित गरी प्रचार – प्रसार गर्न आदेश दिनुहुन्छ | मन्नार्को आदेश अनुसार ४००० पाशुरहरुको नाथमुनि स्वामीजी , लय , सुर र तालहरुको सम्मिश्रण गरी ४ भाग लगाइ आफ्नो दुई भान्जो कीळैयगताळ्वान् र मेलैयागताळ्वानमाथि अनुग्रह गरी दिव्यप्रबन्धको ज्ञान दीयर उहाँहरु द्वारा दिव्य प्रबंधको प्रचार – प्रसार गराउनु भयो |

नाथमुनि दिव्यसंगीतको पनि महान् विद्वान हुनुहुन्थ्यो | एक समय, त्यस गाउँको राजा एक साधारण र विशेष (दिव्य) गायकको बीच केही अंतर थाहा पाउन सकिरहेका थीयनन् | नाथमुनिले अति सरलतासँग अंतर थाहा पाइ त्यस समस्याको समाधान गर्दिनुभयो | राजाले यो देखेर नाथमुनि स्वामीजीको संगीतको प्रवीणताको परीक्षा लिने प्रसङ्गमा नाथमुनि स्वामीजी जवाब दिनुहुन्छ , त्यो ४००० स्लोकले सम्मिलित ध्वनि सुनेर , एक एक श्लोकको ध्वनि र उसके वजनको अनुमान गर्नसकिन्छ | यो सुनेर राजाको नाथमुनि स्वामीजीको संगीतमा प्रवीणता थाहा पाइ नाथमुनि स्वामीजीलाई धेरै धन देयर गौरवान्वित गराउनुभयो | तर भौतिक सुखको तुच्छ सम्झिने नाथमुनि स्वामीजी , त्यस धन संपत्त्तिको लागि कुनै प्रतिक्रिया व्यक्त गर्नु हुँदैन ।

आफ्नो दिव्य ज्ञान , आफ्नो अष्टांगयोगको साधनाले भविष्यमा आफ्नो पुत्र हुनेमा निस्चिन्त हुनुहुन्छ । पछी गयर आफ्नो पुत्र ईश्वर मुनिसँग भन्नुहुन्छ, उनको पुत्र को यमुनै तुरैवर् (कृष्ण प्रेमको कारण – जो यमुना नदिसँग सम्बंधित छ ) उहाँमाथि नामकरण गर्ने आदेश दिनुहुन्छ । र आफ्नो शिष्य बृंदसँग यमुनै तुरैवर् (आल्वन्दार)लाई सबै शास्त्रहरुको ज्ञान प्रदान गरी शास्त्र ज्ञानमा निपुण बनाउने बचन माग्नु हुन्छ ।

आफ्नो अन्तिम समय निकट जानेर नाथमुनि स्वामीजी आस पासको परिस्थितिहरुसँग विस्मरित भयी भगवानको ध्यानमा निमग्न रहनु हुन्थ्यो । एक दिन उहाँलाई भेट्न राजा र रानी आउनुहुन्छ । ध्यानमग्न स्वामीजीलाई देखेर , राजा और रानी फर्कनु हुन्छ । प्रभु प्रेम , लगन र भक्तिमा मग्न, नाथमुनि स्वामीजीलाई भगवान श्री कृष्ण गोपिहरुको साथ अाइ उहांको ध्यानमग्न अवस्था देखेर फर्कनु भयको भावना गर्नु हुन्छ । पछी यस्तो भावनाले राजा रानी दुखित हुनुभयो भनी पछी पछी दौडनु हुन्छ ।

पछील्लो पटक राजा, रानी, एक शिकारी शिकारबाट फर्कदैं गर्दा एक बाँदर उहाँहरुलाई भेट्छ र सँगै नाथमुनिगल कहाँ जान्छन । यस पटक पनि नाथमुनि स्वामीजीको ध्यान मग्न देखी , राजा फेरी फर्कनु हुन्छ । नाथमुनि जीको यस पटक यस्तो लाग्छ की श्री राम चन्द्र, माता सीता, लक्ष्मण जी र हनुमान जी उहाँलाई दर्शन दिन आउनुभयो, तर उहाँलाई ध्यान मग्न देखी फर्कनु भयो र यो आभासले नाथमुनि उनिहरुको दर्शन पाउन पछी दौडनु भयो । त्यो आभस आँखाबाट ओझेल भगवानसँग वियोग सहन गर्न नसकेर नाथमुनि मूर्छित हुनुभयो र प्राण नै छोडि परमपद प्राप्त गर्नुभयो । यो समाचार सुनेर तुरन्त ईश्वर मुनि , शिष्य बृंदको साथ वहाँ पुग्नुभयो र उहांको अन्तिम चरम कैंकर्य गराउनुभयो ।

नाथमुनि स्वामीजीको प्रयासले प्राप्त यो दिव्य प्रबंधको कारण नै आज श्री वैष्णव साम्प्रदायको ऐश्वर्य हामीलाई प्राप्त गर्न उहाँ बिना दुर्लभ थीयो । आल्वन्दार स्वामीजी , नाथमुनि स्वामीजीको पुत्र आफ्नो स्तोत्र रत्नमा नाथमुनिको प्रशंसा शुरुआतको तीन श्लोकहरुमा गर्नुहुन्छ ।

पहिलो श्लोकमा भन्नुहुन्छ ” म उन नाथमुनि को प्राणाम गर्छु जो अतुलनीय हुनुहुन्छ , विलक्षण हुनुहुन्छ र एम्पेरुमानार्को अनुग्रहले अपरिमित ज्ञान भक्ति र वैराग्यको पात्र हुनुहुन्छ ।

दोस्रो श्लोकमा भन्नुहुन्छ ” म उन नाथमुनि जीको चरण कमलहरुको , यस भौतिक जगत र अलौकिक जगतमा आश्रय लिन्छु जसले मधु राक्षसको मार्ने वाला (भगवान श्री कृष्ण)को श्री पाद कमलहरु प्रती परिपूर्ण आस्था , भक्ति र शरणागति ज्ञान छ ” ।

तेस्रो श्लोकमा भन्नुहुन्छ ” म उन नाथमुनिजीको सेवा गर्छु जसले अच्युतको लागि असीमित प्रेम हो निजज्ञानको प्रतीक हो , जो अमृत के सागर हो , जो बद्ध जीवात्महरुको उज्जीवनको लागि प्रकट हुनुभयो, जो भक्तिमा निमग्न रहनुहुन्छ र जो योगिहरुका राजा हुनुहुन्छ ।

उहांको अन्तिम र चौथो श्लोकमा भगवानसँग बिन्ती गर्नुहुन्छ , उनको उपलब्धिहरु नदेखेर उनको हजुरबाको उपलब्धिहरु र शरणागति देखेर मलाई आफ्नो तिरुवडीको दास स्वीकार गरी बक्सयोस ।

यो चार श्लोकहरुमा हामीले नाथमुनि जीको महान वैभवको जानकारी हुन्छ ।

हामीले उहांको वैभवता जानेर , उहांको श्री चरण कमलोमा प्रार्थना गरौँकी हामीलाई पनि उहाँ जस्तै अच्युत र अल्वार आचार्यहरुको श्रीचरणमा अटूट् विश्वास र प्रेम प्राप्त हवोस् |

नाथमुनि स्वामिजीको तनियन

नमःचिन्त्यादभुताक्लिष्ट ज्ञान वैराग्य राशये ।
नाथायमुनयेगाध भगवद्भक्ति सिन्धवे ॥

अडियेंन राघव रामानुज दास

श्रोत – https://acharyas.koyil.org/index.php/2012/08/22/nathamunigal-english/

archived in https://acharyas.koyil.org/index.php/

प्रमेय (लक्ष्य) – https://koyil.org
प्रमाण (शास्त्र) – http://granthams.koyil.org
प्रमाता (आचार्य) –  https://acharyas.koyil.org
श्रीवैष्णव बालबालिकाहरुको लागि – https://pillai.koyil.org